Сайт Мухлисовой Фариды Фаритовны

0. Кереш. ХикЩя жанры турында.
0.  Г.МйхЩммЩтшин хикЩялЩре.
0. Язучы и—атына кЇзЩтЇ.
0. ХезмЩт кешесен тасвирлаган ЩсЩрлЩр.
0. МЩхЩббЩт темасын кЇтЩргЩн хикЩялЩр.
0. ТЩрбия, Щклаклылык темасын кЇтЩргЩн ЩсЩрлЩр.
0. Юмористик хикЩялЩре.
0.  Йомгаклау.

I. Кереш. ХикЩя жанры турында.

   Татар ЩдЩбиятында хикЩялЩр тарихы артык озын тЇгел. Шулай да егерменче гасыр татар ЩдЩбиятында кЇренекле урын тоткан хикЩялЩр »Щм шул хикЩялЩрне тудыручылар буларак ЩдЩбият тарихына кереп калган язучылар бар. КЇренекле ЩдЩбибез Фатих ШмирханныЈ кйлке »Щм моЈсу хикЩялЩрен, Шариф КамалныЈ Їткен сатирасын »Щм га—Щеп тирЩн реалистик хикЩялЩрен кем хЩтерлЩми икЩн? КЩрим Тинчуринны бездЩ кЇбесенчЩ атаклы драма ЩсЩрлЩренеЈ авторы буларак кына белЩлЩр, Щ ул безнеЈ ЩдЩбиятыбыз тарихында “МЩрЩцЩннЩре” белЩн тирЩн эз калдырган. ХикЩялЩрнеЈ матур ЇрнЩклЩлЩрен Шмирхан ага Еники бирде. Гаят— осталык, тирЩн хис белЩн язылган кечкенЩ генЩ “Матурлык” хикЩясе ЩдЩби кыйммЩте ягыннан роман яки повесть белЩн тиЈлЩшЩ алырлык.

   ХикЩя кыска »Щм —ыйнак булырга тиеш. Кыска гына ЩсЩрдЩ, ЩлбЩттЩ, кеше кЇЈелен кузгатырлык, хЩтЩрдЩ калырлык фокер дЩ булырга тиеш! Аз сЇз белЩн —итди бер фикер ЩйтЩ алу, Їтемле итеп ЩйтЩ белЇ – талант билгесе.

   Кыскалык хикЩянеЈ беренче шартытышчасы булса, фикер кузгата алуы аныЈ икенче шарты – эчке —аны дип исЩплик. ШуныЈ йстенЩ хикЩялЩргЩ йченче —итди талЩп – ул хикЩядЩ характер тирЩн ачылган булу шарт. “СЩмигулла абзый”, “СЩмруг кош” кебек хикЩялЩрнеЈ нигезендЩ иЈ беренче чиратта тарихи чынбарлык тудырган чын характер иялЩре ~ тере кешелЩр ярылып ята. Конкрет чорны, конкрет вакыйганы бары тик шул чорга хас, шул вакыйгага ятып торган, шушы чорны »Щм вакыйганы хЩрЩкЩткЩ китергЩн кеше характерлары аша гына биреп була.

   ХикЩя жанрын ЇстерЇдЩ билгеле бер эз калдырган Газиз МйхЩммЩтшинныЈ хикЩялЩре кЇлЩме ягыннан 25-30   табакка якын. Арада хикЩя булып туган »Щм татар ЩдЩбиятынныЈ активына кереп калган ЩсЩрлЩр дЩ бар. “Кадерле бЇлЩк”, “Ике Щби бЩрЩнге ала”, “ГйрлЩвеклЩр”, “ТЩмЩкене ничек ташларга?” »Щм “Шсир кунак” кебек хикЩялЩрне шундыйлар рЩтенЩ кертергЩ кирЩк.

   ГабделхЩй СабитовныЈ шундый юллары бар: “Кулыма ГазинеЈ дЩфтЩр калынлыгы гына хикЩялЩр —ыентыгы килеп элЩккЩн иде. Укый башладым... аерыла алмыйча, бер тында укып та чыктым. КечкенЩ генЩ хикЩялЩр к»Јелне —ирсетте. Бер караганда, алай ЩлЩ ни шаккатырлык катлаулы вакыйгалар да юк, персонажлары да гап-гади авыл кешелЩре, Щ менЩ каысы дыр ягы белЩн бйтереп ала, мавыктыра, дулкынландыра. МоныЈ тылсымына мин соЈрак, китапны кат-кат укып чыккач кына тйшендем. БаксаЈ, бу хикЩялЩрнеЈ »Щркайсында шаккаттыргыч ма—аралар тЇгел, гади кешелЩр кЇЈелендЩге балкыш, кеше хислЩрендЩге кйтелмЩгЩн текЩ барылыш шулай —Щлеп итЩ икЩн лЩбаса!”

   ГабделхЩй Сабитов фикерен Газиз МйхЩммЩтшинныЈ и—ат асылын ачып дЩлиллЩп куя: “...хЩзер менЩ, кЇпме еллар узгач, утырып уйланам кайчак. Беренче карашка шактый дорфа, шактый тупас булып кЇренгЩн Газиз дустыбызныЈ кЇЈелендЩ »Щр чак, »Щр сЩгат—, »Щр минут бик нЩфис, бик моЈлы бер кыл зыЈлап торгандыр тЩгаен. Юкса аныЈ и—атына каян килЩр иде андый тЩэсир кйче”.

II. Газиз МйхЩммЩтшин хикЩялЩре.

0. Язучы и—атына кЇзЩтЇ.

   Газиз Фазыл улы МйхЩммЩтшин (1932-1972) ТатарстанныЈ МинзЩлЩ районындагы ЯЈа БикчЩнтЩй авылында туа. Авыл мЩктЩбендЩ укый. МинзЩлЩ педагогия училищесын  »Щм Казан педагогия институтын тЩмамлый. Педагогия институтына аны МинзЩлЩ педучилищесында уку китергЩндер, чйнки аныЈ ЩдЩбият мЩйданында эшлЩячЩге алдан ук сизелеп торган инде. Ул шигырьлЩр, хикЩялЩр язган, аларны ЩдЩбият – и—ат тЇгЩрЩгендЩ укыган, Эн—е Гыйрфанова, Хисаи Камалов, Илдар Юзеев, Суфиян Сафуанов, ЛЩбиб Айтуганов, Суфиян Поварисов кебек калЩмдЩшлЩренеЈ хйкеменЩ куя торган булган.

   ШигырьлЩре МинзЩлЩ педагогия  училищесында укыганда ук, район газетасында басылгалаган. КЇбесенчЩ табигат— турындагы шигырьлЩре. Эмма Газиз тиз арада шигырьдЩн хикЩялЩргЩ кЇчкЩн. ®з ййзен шунда – кйлкеле-шаян хикЩялЩрендЩ тапкан. АныЈ “Кадерле бЇлЩк”, “Минем характер” кебек хикЩялЩре 1955 нче елда “Чаян” журналы битлЩрендЩ дйнья кЇргЩн. ТЩЇге хикЩялЩре булса да, алар камил эшлЩнгЩн, тел-теш тидерерлек булмаган. Юкса Газиз МйхЩммЩтшин бу вакытта Щле Казан дЩЇлЩт пелагогия институты студенты гына булган.

   1960 нчы елда Газиз МйхЩммЩтшинныЈ беренче китабы – “Сер итеп кенЩ” дигЩн хикЩялЩр —ыентыгы дйнья кЇргЩн.

   Язучы йлкЩннЩр йчен дЩ, балаларга дип тЩ бер дЩрЩ—ЩдЩ уЈышлы язган. 1961 нче елда ул “Яз башы” дип аталган хикЩялЩр —ыентыгын чыгарган. Шлеге китап “Сер итеп кенЩ”неЈ очраклы тупланма булавын раслап, мй»ер басып куйган. 1963 нче елда исЩ Татарстан китап нЩшрияты язучыныЈ “Без Щле —ирдЩ яшибез” повестен »Щм, аныЈ янына кушып, “Ун бЩбкЩ”, “МЩк”, “Бал чЇлмЩге”, “РЩхимнеЈ тйше”, “Автобустагы исем”, “Ярык тояклы куян” хикЩялЩрен нЩшер иткЩн. Юморга—Щеп тансык нЩрсЩ, ул татар ЩдЩбиятында кЇп тЇгел. Юмористик ЩсЩр и—ат итЇ яисЩ хикЩя-повестьны юмор белЩн сугару телЩсЩ кем кулыннан килми. Газиз МйхЩммЩтшин моны бик оста булдырган. Шулай да ул ЇзеннЩн бер вакытта да канЩгать булмаган, ирешкЩннЩренЩ тЩнкыйть белЩн караган.

   Барлас КамаловныЈ Газиз МйхЩммЩтшин турында шундый юллары бар: “Газиз йлкЩннЩр йчен повесть язарга бик ЈилкенЩ, Щмма калЩм алдымы – хикЩя и—ат итеп куя иде. Шул рЩвешле, аныЈ “Йолдызлар астында” (1964), “Кояш кызы”, “Торналар киткЩндЩ” (1966), “Язгы кичтЩ” (1968) —ыетыклары дйнья кЇрЩ торды”.

  ЯзучыныЈ “Без Щле —ирдЩ яшибез” повесте йч кат басылган. Ике мЩртЩбЩсе ЇзенеЈ вафатыннан соЈ.

   “ЙйрЩктЩге эзлЩр” романы (1967-1969) язучыныЈ и—ади хЩзинЩсендЩ аерым урын алып тора. Аны автобиографик ЩсЩр дияргЩ дЩ мймкин. АныЈ баш персонажы язмышында яшь педагог ГазизнеЈ тормышына тЩЈгЩл манзаралар да бар. Шул ук вакытта романныЈ баш ка»арманы – МйхЩммЩтшин гына тЇгел. Ул – гомумилЩштерелгЩн образ, ЩдЩби кануннарга нигезлЩнеп, авторныЈ уй-хыялларын да йстЩп и—ат ителгЩн —ыйналма персонаж. Автор ЇзенеЈ геройлары яшЩеше аша мЩЈгелек теманы – мЩхЩббЩт хЩллЩрен сййли. Алай гына да тЇгел, автор яшЩЇ мЩгънЩсе турында тирЩн уйлана, Щхлак проблемаларын кузгата.

   Заманында “ЙйрЩктЩге эзлЩр” романы тйрле фикерлЩр уяткан.

   ГомеренеЈ соЈгы елында Г. МйхЩммЩтшинныЈ “Саумы сез, аккошлар” дигЩн —ыйнак кына лирик повесте укучыларга ирешкЩн. Шушы ЩсЩр – аныЈ аккош —ыры, ЩдЩбият сйючелЩр »Щм калЩмдЩшлЩре белЩн хушлашуы булган кЇрЩсеЈ.

   И—атында иркен сулыш алып, яЈа ЇрлЩргЩ онтылганда туктамаган аныЈ ййрЩге. Шулай да ул кулга алып укырлык, телгЩ алып сййлЩрлек кЇркЩм ЩсЩрлЩр – соклангыч хикЩялЩр, ЩйбЩт повестьлар, мавыктыргыч роман калдырган.